Wieloblokowość oraz hierarchia produktów i hierarchia klientów

Obiekt kosztów a obiekty grupowania kosztów

Zasobowo-procesowy rachunek kosztów (RPCA), będący integracją GPK i ABC, przyjmuje szereg założeń dotyczących wyodrębniania obiektów kosztowych z tych rachunków kosztów, jednakże wprowadza określone uszczegółowienia i modyfikacje^[1].

Obiekty kosztowe są tymi obiektami grupowania kosztów, na które w ostateczności rozliczane są koszty w rachunku kosztów. Odmienne podejście do wyodrębniania oraz odnoszenie różnego zakresu kosztów na obiekty kosztowe w różnych koncepcjach rachunku kosztów wymagają szerszego rozważenia, przeglądu literatury oraz dokonania wyboru rodzajów wyodrębnianych obiektów kosztowych oraz tworzenia relacji pomiędzy nimi.

Wieloblokowość i hierarchia obiektów kosztowych

Z pojęciem obiektów kosztowych ściśle związane jest pojęcie wieloblokowości. Wieloblokowość rachunku kosztów pozwala na analizowanie informacji kosztowej w blokach, które przyporządkowane są różnym zakresom podmiotowym i przedmiotowym [Nowak i Wierzbiński 2010, s. 74; Sobańska 2009, s. 194]. Wieloblokowość rachunku kosztów oznacza możliwości analizowania informacji wynikowej w ujęciu różnych hierarchii obiektów kosztowych (od ogółu do szczegółu) i uznawania określonych zakresów kosztów za istotne lub nieistotne przy rozważaniu danego scenariusza decyzyjnego.

W zasobowo-procesowym rachunku kosztów hierarchia obiektów tworzona jest dla finalnych obiektów kosztowych typu produkt/usługa oraz klient poprzez nadawanie tym obiektom atrybutów przypisujących te obiekty do określonego miejsca w hierarchii grup produktowych/usługowych oraz segmentów klientów. Podkreślić należy, że dany finalny obiekt kosztowy może być przypisany do kilku rozłącznych hierarchii, np. produkt może być przypisany do grupy produktowej i jednocześnie do marki produktowej, z kolei dany klient może być przypisany do regionu i również do segmentu klientów.

Mając na uwadze fakt, że wieloblokowość dotyczy zarówno obiektów kosztowych produktów i usług, jak i obiektów kosztowych klientów, to główne kryteria podziału wieloblokowego, jakie stosowane są w zasobowo-procesowym rachunku kosztów, to kryterium produktowe i kryterium rynkowe.

Wieloblokowość produktowa i wieloblokowość rynkowa

Wieloblokowość produktowa ma zapewnić dekompozycję informacji wynikowej zgodnie z hierarchią produktów lub usług przedsiębiorstwa. Analiza od ogółu do szczegółu może wyglądać następująco:

• Firma
  • Zakład produkcyjny
    • Grupa produktowa
      • Podgrupa produktowa
        • Produkt
          • Zlecenie produkcyjne

lub w przypadku działalności usługowej:

• Firma
  • Oddział
    • Grupa usługowa
      • Usługa
        • Zlecenie usługowe

Wieloblokowość rynkowa ma zapewnić dekompozycję informacji wynikowej zgodnie z hierarchią klientów przedsiębiorstwa. Analiza od ogółu do szczegółu może wyglądać następująco:

• Firma
  • Rynek
    • Segment klienta
      • Region sprzedaży
        • Klient
          • Punkt klienta (filia, oddział klienta).

Powyższe kryteria podziału wieloblokowego nie są jedynymi możliwymi kryteriami, ale uznane są w ZPRK za niezbędne. Zastosowanie koncepcji wieloblokowości pozwala na analizowanie wyników rachunku kosztów na zasadzie od ogółu do szczegółu, zarówno z perspektywy produktowej, jak i z perspektywy klientów.

Wieloblokowość a przypisywalność

Wieloblokowość rachunku kosztów wiąże się z koncepcją przypisywalności kosztów, która zakłada alokowanie kosztów na te poziomy obiektów kosztowych, np. produkt, grupa produktowa, klient, segment klienta, gdzie istnieje najsilniejszy związek przyczynowy, a jednocześnie koszty te są istotne dla podejmowania decyzji dotyczących danego „bloku” (poziomu obiektów kosztowych).

Wyodrębnianie typów finalnych i pośrednich obiektów kosztowych w ZPRK ma zapewnić informację wynikową w układzie wieloblokowym niezbędnym do podejmowania decyzji menedżerskich na różnych poziomach zarządzania przedsiębiorstwem. Realizacja koncepcji wieloblokowości w ZPRK przejawia się wyodrębnianiem pięciu rodzajów finalnych i pośrednich obiektów kosztowych^[2].

^{[1] Przypomnieć należy, że ze względu na stosowaną w nowoczesnych koncepcjach rachunków kosztów praktykę nazywania obiektami kosztowymi tych obiektów, na które docelowo alokowane są koszty (tj. produkty, usługi i klienci), to w koncepcji ZPRK przyjęto do określenia łącznego zasobów, działań, produktów, usług, klientów i innych obiektów wspólny termin – obiekty grupowania kosztów, a termin obiekt kosztów wykorzystywany będzie do określania produktów, klientów, segmentów klientów, grup produktowych oraz przedsiębiorstwa.
[2] Finalne obiekty kosztowe typu produkt/usługa oraz klient, pośrednie obiekty kosztowe typu grupa produktowa, segment klienta oraz firma.}