Przegląd literatury dotyczący zasad definiowania i wyodrębniania działań w rachunku kosztów działań wskazał, że zagadnienie to wymaga szerszego rozpoznania. Zasobowo-procesowy rachunek kosztów, którego istotną cechą jest oparcie rozliczeń kosztów na przyczynowo-skutkowych relacjach pomiędzy obiektami grupowania kosztów, wymaga przyjęcia jednoznacznej definicji działania oraz określenia zasad wyodrębniania obiektów działań na potrzeby tego rachunku kosztów.
Raffish i Turney [1991] definiują działanie jako czynność (pracę) wykonywaną w ramach organizacji. Świderska [2010, s. 310] wskazuje, że działanie rozumiane jest jako zorganizowana i celowa, w miarę jednorodna praca wykonywana w przedsiębiorstwie. Hunt [1996, s. 257] definiuje działanie jako proces, funkcję, czynność realizowaną w czasie oraz mającą określony cel i mierzalny rezultat. Analizując powyższe definicje, z punktu widzenia rozliczania kosztów w zasobowo-procesowym rachunku kosztów, istotnymi elementami są jednorodność oraz mierzalność rezultatów działań. Elementy te podkreślają pożądany poziom szczegółowości wyodrębniania działań, co pozwala na tworzenie liniowych zależności (koncepcja reaktywności) pomiędzy liczbą wykonanych działań a zużywanymi w nich zasobami.
Zachowanie związków przyczynowo-skutkowych w zasobowo-procesowym rachunku kosztów wymaga bardzo konkretnego definiowania działań w sposób umożliwiający wykonanie jednoznacznego pomiaru liczby wykonanych działań, czasu ich trwania oraz zidentyfikowania zasobów wykonujących to działanie. Zdaniem autora, głównym kryterium oceny poprawności zdefiniowania działania jest to, czy można ustalić, ile razy działanie było wykonywane, czyli czy jest możliwa do określenia miara wielkości przerobu działania[1]. Podejście to wymaga definiowania działań na poziomie szczegółowości analogicznym lub bardziej szczegółowym niż definiowane są działania w modelu referencyjnym łańcucha dostaw – SCOR [SCC 2003].
Definicja działania w ZPRK
Przytoczone definicje nie są jednak uznane za kompletne, gdyż pomijają aspekt zużywanych zasobów w działaniach, a tylko niektóre wskazują na rezultat osiągany przez działanie. Mając na uwadze powyższe rozważania, przyjmuje się na potrzeby zasobowo-
-procesowego rachunku kosztów następującą, autorską, definicję działania:
| Działanie | to jednorodna, identyfikowalna i mierzalna część pracy wykonywana przez określone zasoby przedsiębiorstwa w celu osiągania policzalnych rezultatów |
Przedstawiona definicja zwraca uwagę na istotne aspekty związane z włączeniem działań do przyczynowo-skutkowej struktury rozliczania kosztów w zasobowo-procesowym rachunku kosztów.
- Jednorodna część pracy – oznacza, że możliwe jest wyraźne odróżnienie każdego z działań w sposób uniemożliwiający przenikanie się działań, co mogłoby sprawić, że różni odbiorcy informacji wynikowej rachunku kosztów mogą odmiennie rozumieć zakres pracy objęty działaniem. Jednorodność istotnie wpływa na walory interpretacyjne rachunku kosztów.
- Identyfikowalna część pracy – oznacza, że możliwe jest jasne określenie miejsca, początku i końca wykonywanej pracy. Identyfikowalność jest uzupełnieniem jednorodności.
- Mierzalna część pracy – oznacza, że możliwe jest pozyskanie informacji o wielkości, czasie trwania oraz wielkościach rzeczywistych lub standardowych zużywanych w działaniu zasobów. Mierzalność działań w istotny sposób warunkuje zastosowanie liniowych związków przyczynowo-skutkowych w koncepcji reaktywności.
- Określone zasoby – oznacza, że dla danego działania możliwe jest zdefiniowanie konkretnych zasobów zużywanych w trakcie jego wykonywania. Określone zasoby wskazują również na zasadę jednorodności stosowaną do wyodrębniania zasobów (centrów kosztów zasobów).
- Policzalne rezultaty – oznacza, że możliwe jest określenie liczby wykonanych działań lub wielkości rezultatów działania (miara wielkości przerobu działania). Wartości te są podstawą do tworzenia związków przyczynowo-skutkowych z zasobami i obiektami kosztowymi w ramach koncepcji reaktywności oraz służą do określania kosztów jednostkowych działań.
[1] Miara wielkości przerobu działania rozumiana jest jako policzalna miara rezultatu (produktu) działania. Opisuje ile razy wykonane było działanie, lub określa liczbę rezultatów działania.